بررسی نقش گرایش‌های مذهبی در شکل‌گیری و گسترش شهر اصفهان از عصر خلافت عباسی تا پایان حکومت سلجوقی(132 تا 590ق/750 تا 1198م)

عنصر مهم دین و باورهای مذهبی یکی از عناصر­ اصلی، در شکل‌گیری شهرهای­اسلامی است. وجه مادّی این عنصر، در اشکالی نظیر معماری مساجد و آرامگاه‌ها و مدارس مذهبی نمود می‌یابد. پیدایش و تکامل فرقه‌های اسلامی در تاریخ ایران، موجب شده است تا این مهم، نقش موثری در شکل‌گیری و توسعه بافت شهرها ایفا کند. در این نوشتار که به نمونه پژوهی شهر اصفهان از ابتدای خلافت عباسی تا پایان حکومت سلجوقی می‌پردازد، تلاش شده است نقش گرایش‌های مذهبی، در سازمان‌یابی فضایی شهر اصفهان ارزیابی شود. همچنین کوشیده شده است با رویکرد توصیفی و تحلیل­تاریخی، براساس منابع مکتوب و شواهد معماری برجای مانده، به این پرسش پاسخ داده ­شود که فعالیت گرایش‌های مختلف مذهبی، چه تاثیری بر تغییرات کالبدی شهر در سه دوره مطالعه شده یعنی، خلافت عباسی و حکمرانی امرای آل­بویه و سلاطین سلجوقی داشته است. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد، تغییرات بافت شهری اصفهان، در سه دوره تاریخی، براساس­ مناسبات­اجتماعی متاثر از بالندگی­ گرایش‌های مذهبی و تقابل آن‌ها، در چهارچوب الگوی توسعه شهری است. به‌طوری‌که در هر دوره، با قدرت‌یابی گرایش‌ خاص، همراه با شکل‌گیری و توسعه شهری، آسیب‌هایی جدی بر عناصر و ساختار کالبدی شهر در دوره پیش از آن وارد آمده است.